7 λεπτά ανάγνωση
Fraud, scam, phishing, ponzi scheme. Όλοι έχετε ακούσει αύτες τις έννοιες. Με τον γενικό όρο fraud αποδίδεται στα ελληνικά η έννοια της απάτης. Υπαρχουν όμως πολλές υποκατηγορίες. Έχουν διαφορές; Μικρές διαφορές. Μια όμως ενιαία και καθολική ομοιότητα. Να μας παραπλανήσουν και να κλέψουν τα κεφάλαια μας.
Ας δούμε λοιπόν τους λόγους που κάποιος θα πέσει θύμα των διαδικτυακών απατεώνων, τις συνηθέστερες μορφές απάτης και τι να κάνουμε ώστε να τις αποφύγουμε.
3 λόγοι που κάποιος θα παραπλανηθεί
Απληστία
Σε σχέση με τις παραδοσιακές αγορές, η αγορά των crypto έχει την φήμη για δυνητικά εξαιρετικά κερδοφόρες αποδόσεις. Αυτό γεννά μια απληστία στους χρήστες, βλέποντας ό,τι παρουσιάζεται μπροστά τους, ως ευκαιρία κερδοφορίας. Ο απατεώνας με την σειρά του, κατευθύνει, παρατηρεί τι τραβά την προσοχή του θύματος και το χρησιμοποίει τελικά εναντίον του.
Ο φόβος της χαμένης ευκαιρίας
Είναι κάτι ανάλογο με το γνωστό FOMO (Fear Of Missing Out). Συνήθως ο απατεώνας θα θέσει ενα χρονικό περιθώριο, έτσι ώστε το θύμα να μην προλάβει να διασταυρώσει τα δεδομένα. Θα χρησιμοποιήσει ψεύτικες πληροφορίες και έγγραφα και μέσα απο μια συνομιλία που θα είναι ευγενικός και βοηθητικός θα κερδίσει την εμπιστοσύνη του θύματος.
Το αίσθημα της αμοιβαιότητας
Κάποιος που μας προσφέρει μια αποκλειστική ευκαιρία να επενδύσουμε τα χρήματά μας, φαίνεται ότι μας κάνει χάρη. Ταυτόχρονα, αισθανόμαστε πιο υποχρεωμένοι να κάνουμε κάτι για αυτόν. Ο απατεώνας χρησιμοποίει αυτόν τον τύπο “υποχρέωσης” για να μας οδηγήσει σε επιπόλαιες κινήσεις.
Συνηθέστερες μορφές απάτης
Phishing
Στην διαδικτυακή του μορφή πρωτοεμφανίστηκε το 1995 μέσω της υπηρεσίας e-mail. Πλέον, οι περισσότεροι έχουμε λάβει mail απο τον περιβόητο Νιγηριανό πρίγκηπα ή τον Αμερικανό πεζοναύτη στην Μέση Ανατολή που θέλει να μας στείλει εκατομμύρια δολλάρια στον τραπεζικό μας λογαριασμό αλλά πρέπει πρώτα να του στείλουμε εμείς λεφτά για να ετοιμάσει τα χαρτιά!
Μία επιτυχημένη επίθεση phishing στηρίζεται σε τρεις βασικούς παράγοντες: την έλλειψη γνώσεων του θύματος, την έλλειψη προσοχής του θύματος και την οπτική εξαπάτηση. Βασικό εργαλείο του phishing είναι οι παραπλανητικοί σύνδεσμοι (link manipulation). Ο χρήστης βρίσκεται σε μία ιστοσελίδα ή ένα e-mail που τον παραπέμπει σε έναν σύνδεσμο επιφανειακά αξιόπιστο, αλλά έτσι φτιαγμένο ώστε να τον οδηγεί σε διαφορετική ιστοσελίδα από αυτή που προβλέπεται. Σκοπός βέβαια, η αθέμιτη απόκτηση προσωπικών δεδομένων, ιδιωτικών στοιχείων και κωδικών.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα phishing mail είναι το παραπάνω από την επίσημη ιστοσελίδα της Binance. Το mail εστάλη από μια ψεύτικη Binance διεύθυνση
<do-not-reply19@www–binance.com> και αν κάποιος ακολουθήσει την προτεινόμενη διαδικασία δίνει το όνομα χρήστη, τον κωδικό του και τo 2FA (Two Factor Authentication) εφεδρικό κλειδί, άρα και την πλήρη πρόσβαση στο λογαριασμό του.
Μια ακόμα γνωστή και πρόσφατη περίπτωση phishing ειναι η περίπτωση με την ψεύτικη εφαρμογή που κυκλοφόρησε στο Play Store για το Daedalus Wallet του Cardano. Αν την κατεβάσεις και την ανοίξεις το πρώτο πράγμα που σου ζητάει είναι τη μυστική σου φράση. Οπότε αν δεν προσέξεις, δίνεις άμεση πρόσβαση στο πορτοφόλι σου.
Και γιατί αυτό; Γιατί, στην παρακάτω εικόνα διαπιστώνουμε οτι το Daedalus wallet ΔΕΝ υποστηρίζει λειτουργικά συστήματα κινητών. Αυτό το βρίσκουμε με μια πολύ συντόμη έρευνα στην επίσημη ιστοσελίδα του project.
Είναι πραγματικά εκατοντάδες οι ευφάνταστοι τρόποι που οι απατεώνες μπορούν να χρησιμοποιήσουν για να μας αποσπάσουν πολύτιμες πληροφορίες.
Τι πρέπει να θυμάσαι:
- Πάντα έλεγξε τον αποστολέα του e-mail, πρόσεξε τους συνδέσμους που μπορεί να περιλαμβάνει το e-mail για τυχόν λάθος σύνταξη ή ορθογραφία (π.χ. www.binanse.com ), αναγραμματισμούς (π.χ. www.yutoube.com ).
- ΠΟΤΕ μην ανοίγεις links απο άγνωστο αποστολέα.
- ΠΟΤΕ μη δίνεις προσωπικές πληροφορίες, κωδικούς, φράσεις στον οποιοδήποτε.
- Απέφυγε να κρατάς σε ψηφιακή μορφή πχ. φωτογραφία, screenshot, σημείωση, κωδικούς ή φράσεις.
- Ως γενική αρχή έχει πάντα προτεραιότητα το “Don’t trust, verify” δηλαδή, μην εμπιστεύσαι, επαλήθευσε.
Giveaway scams
Πρόσφατα κάποιοι χάκαραν το Twitter και απο διακεκριμένους λογαριασμούς πχ. του Elon Musk ή του Barack Obama εστάλησαν tweets οτι αν τους στείλεις ποσότητα bitcoin, σου στέλνουν πίσω την διπλάσια ποσότητα. Οι hackers κατάφεραν να αποσπάσουν ποσότητα bitcoin αξιας περίπου 120.000 δολλαρίων. Το ίδιο ακριβώς έγινε με την ιστοσελίδα bitcoin.org.
Όπως φαίνεται απο το γράφημα, όσο πιο πολύ hype υπάρχει γύρω απο τον χώρο των crypto, τόσο περισσότερες και οι “επιθέσεις” απατεώνων με καταπληκτικά για αυτούς αποτελέσματα και λεία. Συγκεκριμένα μόνο μέσα στο 2021, περίπου 20 εκατομμύρια δολλάρια φαίνεται να διακινήθηκαν σε τέτοιου είδους απάτες.
Τι πρέπει να θυμάσαι:
- ΚΑΝΕΝΑΣ δε θέλει να σου χαρίσει κρυπτονομίσματα, ειδικά με την απαίτηση να του στείλεις πρώτα εσύ, ωστε να στα στείλει πίσω διπλάσια.
- Τις περισσότερες φορές χρησιμοποιούν ψεύτικους λογαριασμούς απο γνωστά social media. Επαλήθευσε την αυθεντικότητα του λογαριασμού.
Exit scams
Συνήθως μέσα απο ενα ICO (Initial Coin Offering) δηλαδή μια αρχική προσφορά νομισμάτων, ένα νέο, πολλά υποσχόμενο project προσελκύει κεφάλαια από επενδυτές ώστε να δημιουργήσει ένα coin, ένα app ή μια υπηρεσία. Δημιουργούν whitepapers με τα χαρακτηριστικά του project, υπόσχονται μεγάλες αποδόσεις και στη συνέχεια εγκαταλείπουν το project και εξαφανίζονται με τα λεφτά των επενδυτών.
Χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα, ένα DeFi project, το Yfdex.Finance (YFDEX) το οποίο μετά από μόνο δύο μέρες προβόλης μέσω social media, άντλησε περίπου 20 εκατομμύρια δολλάρια. Το pre-sale ανακοινώθηκε μέσω καναλιού στο Telegram και σύμφωνα με την ανακοίνωση θα κρατούσε μόνο 4 ώρες, ώσπου να καλυφθεί η επιθυμητή κεφαλαιοποίηση που είχε ανακοινωθεί στο ICO και τα υπόλοιπα tokens θα “καίγονταν”. Για κάθε ένα ETH (σημ. η τιμή του ETH τον Σεπτέμβριο του 2020 ήταν περίπου 350 δολλάρια) που κατέθετε ο επενδυτής, έπαιρνε 12 YFDEX. Κάποια στιγμή στο Uniswap το ΕΝΑ token YFDEX έφτασε τα 36 δολλάρια. Μετά απο δύο μέρες καταγράφηκε η τελευταία συνναλαγή που κάποιος αντάλλαξε ΔΕΚΑ YFDEX για 0,73 δολλάρια.
Μια παραλλαγή με πολλές ομοιότητες, στην ίδια κατηγορία, είναι και το γνωστό Pump and Dump. Μέσω των social media ξεκινάει μια χειραγώγηση των χρηστών με εκφράσεις όπως “to the moon” και “Lambo” για ένα shitcoin με τεράστιο συνήθως supply και άρα τιμή με πολλά μηδενικά μετά την υποδιαστολή, ώστε να φαίνεται δελεαστικό και φθηνό. Όσο το hype ανεβαίνει, αυτοί πουλάνε τα ήδη αγορασμένα σε χαμηλή τιμή νομίσματα σε ανυποψίαστους και μόλις ολοκληρώσουν την διαδικασία, το νόμισμα καταρρέει και εσύ μένεις εγκλωβισμένος με εκατομμύρια tokens μηδενικής αξίας.
Τι πρέπει να θυμάσαι:
- Ισχύει η γενική αρχή “Don’t trust, verify”.
- Μην κάνεις βιαστικές και απερίσκεπτες κινήσεις. Σε μια αγορά νέα, όπως αυτή των crypto, θα σου δοθούν και άλλες ευκαιρίες.
- DYOR (Do Your Own Research). Κάνε την δική σου έρευνα. Διάβασε για το project, αναρωτήσου αν το χρειάζεται πράγματι το blockchain, ψάξε τους ανθρώπους της ομάδας που θα το τρέξει σε πλατφόρμες όπως το LinkedIn και αν επικοινωνεί η ομάδα με το community και γενικά αφιέρωσε χρόνο να το αξιολογήσεις.
- Επένδυσε τα χρήματα σου με σύνεση σε νέα, πολλά υποσχόμενα projects. Αποφάσισε εκ των προτέρων πόσα χρήματα αντέχεις να χάσεις αν κάτι δεν πάει όπως το περιμένεις.
Ponzi scheme
Ένα Ponzi scheme είναι μια περίτεχνη επενδυτική απάτη με ιστορία 100 χρόνων που πήρε το όνομα της από τον Charles Ponzi. Σκοπός της είναι να παρασύρει τους επενδυτές με την υπόσχεση να δημιουργήσει γρήγορες και υψηλές αποδόσεις από μια ουσιαστικά ανύπαρκτη επιχειρηματική δραστηριότητα. Whitepapers με δυσνόητους όρους, ψευτοστατιστικά και εντυπωσιακά γραφήματα παρασύρουν τους επενδυτές που ενδεχομένως έχουν ελλιπείς γνώσεις πάνω στην τεχνολογία των crypto. Στη συνέχεια, ξεκινά η απορρόφηση κεφαλαίων από τους νέους επενδυτές τα οποία διανέμει στους αρχικούς επενδυτές ώστε να τους παραπλανήσει ότι αυτά τα χρήματα είναι κέρδη που προκύπτουν από μια νόμιμη επενδυτική δραστηριότητα.
Το Onecoin είναι ίσως το μακροβιότερο Ponzi scheme που υπήρξε ποτέ στον χώρο των crypto. Ιδρύθηκε από την Ruja Ignatova, γνωστή και ως Cryptoqueen, και κατόρθωσε να προσελκύσει επενδυτές από το 2014 ως και το 2019. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, υπολογίζεται ότι απορρόφησε κεφάλαια ύψους 5,8 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αποκαλούσε το Onecoin ως “Bitcoin Killer” και ως την υπέρτατη καινοτομία στα κρυπτονομίσματα.
Κάτω από αυτό το “επιχειρηματικό εγχείρημα” υπήρχε ένα σύστημα μάρκετινγκ πολλαπλών επιπέδων που αποζημίωνε τα μέλη με μετρητά και Onecoin κάθε φορά που προσέλκυαν νέους επενδυτές. Το πρόβλημα δεν ήταν η στρατηγική μάρκετινγκ καθαυτή αλλά το γεγονός ότι το Onecoin δεν είχε δικό του blockchain. Έτσι, κάθε φορά που οι επενδυτές παραλάμβαναν ή αγόραζαν Onecoin, κρατούσαν ένα “κρυπτονόμισμα” χωρίς αξία που δεν υποστηριζόταν καν από την τεχνολογία που εξαιτίας της υπάρχουν τα κρυπτονομίσματα. Ακούγεται απίστευτο και χάθηκαν δισεκατομμύρια μέχρι η Αμερικανική κυβέρνηση τελικά να διακόψει τις δραστηριότητες της εταιρίας και να απαγγείλει κατηγορίες στην Ignatova. Για την ιστόρια, μέσω μιας πτήσης της Ryanair έφτασε απο την Σόφια στην Αθήνα και απο τότε εξαφανίστηκαν τα ίχνη της.
Tι πρέπει να θυμάσαι:
- Να είσαι επιφυλακτικός όταν projects υπόσχονται γρήγορες και χωρίς κίνδυνο επενδύσεις, με μεγάλες αποδόσεις.
- Συνήθως τέτοιου είδους επενδυτικά μοντέλα ή επιχειρηματικές δραστηριότητες παρουσιάζονται ως δήθεν πολύ περίπλοκα για να εξηγηθούν.
- Τέλος, τις περισσότερες φορές, δεν σου δίνουν εύκολη ή καθόλου πρόσβαση σε έγγραφα που θα μπορούσαν να πιστοποιήσουν τη νομιμότητα και την ύπαρξη της επιχείρησης και των επενδύσεών της.
Πηγές: coindesk.com, cointelegraph.com, coinmarketcap.com, investopedia.com, wikipedia.com, nerdynaut.com, atozmarkets.com, binance.com, bbc.com
